پول پاشی شاه و فرح از بیت‌المال برای مقامات خارجی
تاریخ انتشار: 15 تير 1402
سیاست خارجی رژیم پهلوی در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای مطابق با اهداف کشورهای غربی به ویژه آمریکا بود. براساس این استراتژی ایران به حیاط خلوت قدرت‌های ذی‌نفوذ، برای عملی کردن سیاست‌های منطقه‌ای آنان تبدیل شد. شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، تقویت و حفظ آن از مهم‌ترین برنامه‌های کشورهای استعماری به ویژه آمریکا و انگلیس گردید و ایران به عنوان پایگاه اطلاعاتی غرب برای جاسوسی از کشورهای عربی و اسلامی تبدیل شد، در عوض هم‌پیمانان خارجی، محمدرضا را ژاندارم منطقه نامیدند.
بارزترین نقش شاه حمایت سیاسی، نظامی و اقتصادی از کشورهای وابسته و دست‌نشانده‌ی آمریکا در خاورمیانه بود. محمدرضا پهلوی همچنین به‌عنوان پادشاه، رسالت دیگری نیز برای خود قائل بود و خود را متولی تمام پادشاهان حاکم یا معزول در اقصی نقاط جهان از جمله پادشاه افغانستان، یونان، حبشه، بروندی، آلبانی و مغرب می‌دانست و برای رفاه حال آنان از هیچ هزینه‌ای دریغ نمی‌کرد. هنگامی که درآمدهای سرشار نفتی، دلارهای زیادی را نصیب ایران نمود به جای آن که آن را در راه توسعه کشور و زدودن فقر و گرسنگی و بی‌سوادی صرف کند آن را به چشمه‌ای بی‌پایان برای خرید جنگ‌افزار غربی و هدیه آن به کشورهای دوست آمریکا در منطقه بدل نمود. محمدرضا به حکومت پاکستان به دلیل وابستگی‌اش به آمریکا کمک نظامی و اقتصادی نمود. او همچنین به پادشاه اردن و رئیس جمهور مصر که عاملان اصلی سازش با رژیم غاصب صهیونیستی بودند، کمک سیاسی و مالی می‌کرد.
با مروری در خاطرات وزیر دربار پهلوی به این مهم پی می‌بریم که حمایت بی‌چون و چرا از پادشاهان از دل‌مشغولی‌های محمدرضا بود. اسدالله علم در کتابش از کمک و ایجاد تسهیلات برای پادشاهان خارجی سخن گفته است. او در یکی از این یادداشت‌ها می‌نویسد:
«... صبح شرفیاب شدم. به عرض رساندم که علیاحضرت شهبانو امر می‌فرمایند صد هزار دلار دیگر هم از طرف بانک عمران به پادشاه آلبانی قرض داده شود، با آن‌که تاکنون چهارصد هزار دلار قرض گرفته است، فرمودند چه باید کرد؟ بدهید...»[1]
در جایی دیگر از این کتاب درباره‌ی فرستادن هواپیمایی اختصاصی جهت سفر پادشاه یونان به ایران به دستور فرح و تأیید شاه می‌خوانیم:
«راجع به آمدن پادشاه یونان، عرض کردم که علیاحضرت اظهار می‌فرمایند هواپیمای خصوصی بفرستیم، چه لزومی دارد؟ فرمودند: چون علیاحضرت می‌فرمایند بفرست...»[2]
علم در صفحه 321 جلد 4 کتابش از کمک به پادشاه افغانستان و یونان سخن میگوید:
«... عرض کردم، سفیر افغانستان پریروز در فرودگاه خیلی اصرار داشت که به طور خصوصی و برای مدت زیاد مرا ببیند، دعوتش کن و ناهار یا شامی با تو بخورد. فرمودند: هزار دلار به ماهیانه 000 /10 دلاری پادشاه افغانستان برای مخارج تحصیل بچه‌های او اضافه کن. همچنین ماهیانه ده هزار دلار به پادشاه یونان بده بعد هم یک منزل برای پادشاه افغانستان در رُم بخرید. همه این پول را از بودجه سرَی دولت بگیرید، آن‌چه را هم که قبلاً حواله کرده‌اید، بگیرید...»[3]
علم در گزارش تکمیلی می‌نویسد:
«... شاهنشاه ـ محمدرضا ـ ده هزار دلار به پادشاه افغانستان مرحمت می‌کنند، مضافاً یک منزل به قیمت 000 /250 دلار برای پادشاه در رُم خریدیم....»[4]
در نشریه ATHNIXI-TA به تاریخ 13 /6 /1975(23 /3 /1354) به نقل از دیلی اکسپرس با عنوان: شاه ایران، کنستانتین را به صورت یک کارمند دائمی در آورد، می‌خوانیم:
«دیلی اکسپرس دیروز فاش کرد: کنستانتین پادشاه سابق[یونان] ممکن است کشوری نداشته باشد. اما مسلم است که او بیکار نیست. این نشریه اضافه می‌کند سلطان سابق که پس از یک همه‌پرسی تاج و تخت خود را برای همیشه از دست داد اکنون تحت توجهات شاهنشاه ایران قرار دارد. نویسنده ستون یادداشت‌های اجتماعی دیلی اکسپرس می‌نویسد: من اکنون می‌توانم این را فاش کنم در حالی که این «رهبر عالی مقام» در گذشته کار و مشغله زیادی نداشت. اکنون تمام وقت به کار مشغول است به نظر آنان کنستانتین مشاور شاه در امور اروپایی است. یا به طوری که دوستی میگوید او «منشی اعظم» پدرخوانده نفت است...»[5]
اسنادی از این دست در ساواک موجود است و نشان می‌دهد که شاه و خانواده‌اش چگونه از بیت‌المال و خزانه عمومی کشور، پول پاشی نموده و بدون در نظر گرفتن منافع ملت و نیازهای کشور، ثروت ملت را به بیگانگان بذل و بخشش می‌کردند.
*****
شماره: 420/ ت تاریخ: 14 /3 /1351
جناب آقای امیر متقی معاون محترم دربار شاهنشاهی
با ارسال عین نامه آقای امیرقاسمی رئیس تشریفات سازمان اطلاعات و امنیت کشور، خواهشمند است دستور فرمایند نسبت به پرداخت ـ /11880 ریال در وجه کاباره باکارا موضوع هزینه پذیرایی از اعلیحضرت پادشاه نپال و همراهان او اقدام مقضی معمول فرمایند.
رئیس کل تشریفات شاهنشاهی ـ هرمز قریب
*****
شماره: 827 م ت تاریخ: 3 /5 /1351
جناب آقای هویدا نخست‌وزیر
احتراماً به استحضار خاطر عالی می‌رساند:
چندی قبل ملکه سابق بروندی طی عریضه‌ای که به پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر تقدیم داشته بود استدعای اجازه شرفیابی نموده که حسب‌الامر مطاع همایونی به وسیله وزارت امورخارجه به مشارالیها ابلاغ گردید چنانچه مطلبی دارد کتباً معروض دارد. طی عریضه تقدیمی که حسب‌الامر به وزارت امورخارجه به منظور مطالعه ارسال گردید، نامبرده مستدعیاتی در دو مورد داشته است یکی کمک هزینه تحصیلی فرزندش به نام PRINCE EMMANUEL NTWARE و همچنین استدعای کمک مالی نموده است. بنا به پیشنهاد وزارت امورخارجه ممکن است نامبرده در دانشکده افسری ایران به تحصیل مشغول شود. مراتب از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه گذشت امر و مقرر فرمودند: آن جناب موضوع را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند و ضمناً مقرر فرمودند با توجه به این نکته که این اتفاقات همیشه و مرتباً در کشورهای کوچک آفریقایی رخ خواهد داد آیا صلاح هست اقدامی بشود و اگر فرزند ایشان برای تحصیل در دانشکده افسری پذیرفته شود با ندانستن زبان فارسی چگونه می‌تواند استفاده نماید. اینک با ارسال عین عریضه تقدیمی مستدعی است نتیجه بررسی را از شرف عرض بگذرانند.
با تقدیم مراتب احترام و....
رئیس کل تشریفات شاهنشاهی ـ هرمز قریب
برای ملاحظه جناب آقای نخست وزیر تقدیم می‌گردد.3 /5 /51
بعداً مجدداً تقدیم شود. 4 /5 /51
*****
شماره: 32 ـ 1 ـ 230/م تاریخ: 9 /5 /1351
جناب آقای عباسعلی خلعتبری وزیر امورخارجه
پیرو مذاکره تلفنی درباره استدعای ملکه سابق بروندیEx – Queen Tereza Kanyonga of Burundi از پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر مبنی بر کمک مالی به مشارالیها و تأمین هزینه تحصیل فرزندش خواهشمند است از سفارت شاهنشاهی در لندن موضوع را استفسار و از نتیجه اینجانب را مستحضر فرمایید.
امیرعباس هویدا
*****
از: آدیس‌آبابا
شماره: 20 تاریخ: 9 /6 /1351
جناب آقای خلعتبری وزیر دربار امورخارجه
10192 ـ چنان که در گزارش‌های سری به استحضار رسانیده است این ملکه مادر پادشاه مقتول بروندی نیست بلکه همسر اولین پادشاه سابق کشور است که هنوز در قید حیات و در ژنو زندگی می‌کند نقطه مادر پادشاه مقتول هنوز در بروندی است نقطه چون از او خواسته بودند مشارالیها با اتومبیل شخصی خود به سفارت آمد از وضع مالی استفسار شد گفت در اینجا همراه پسر دوم بیست ساله‌اش با نوه امپراطور در یک منزل زندگی می‌کنند بیش از هفت سال است بروندی را ترک و اکثر خانواده آن‌ها در نایروبی به سر می‌برند و با اینکه مدتی است در اینجا است تاکنون اعلیحضرت امپراطور کمک مالی نکرده و فقط وعده داده است چنان که استنباط کردم وجه برای امرار معاش در اختیار دارند نقطه.
8 /6 /51 نیامیر
*****
شماره: 83 ـ 1 ـ 200/م تاریخ 22 /8 /2536
جناب آقای پرویز راجی
سفیر شاهنشاه آریامهر ـ لندن
طی عریضه‌ای PRINCE MERID BEYENE از پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر استدعای کمک مالی برای خانواده امپراطور فقید اتیوپی نموده است. مراتب از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه گذشت. امر و مقرر فرمودند «هرچند وقت یک بار کمک مالی بشود.
در اجرای اوامر مطاع مبارک شاهانه خواهشمند است عجالتاً مبلغ دو هزار پوند به مشارالیه پرداخت فرمایید. به امور مالی دربار شاهنشاهی دستور داده شد که این مبلغ را به سفارت شاهنشاهی حواله نمایند. چند ماه دیگر نیز مبلغی برای این مورد حواله خواهد گردید.
امیرعباس هویدا
رونوشت جهت جناب آقای محمدجعفر بهبهانیان معاون وزارت دربار شاهنشاهی ارسال می‌گردد. خواهشمند است دستور فرمایند مبلغ دو هزار پوند به سفارت شاهنشاهی ایران در لندن حواله گردد.
امیرعباس هویدا
*****
شماره: 19 - 230/م تاریخ: 2 /9 /2536
سرور گرامی جناب آقای هویدا وزیر دربار شاهنشاهی
عطف به نامه شماره 83 ـ 1 ـ 200/ م مورخ 29 /8 /2536 متضمن ابلاغ امریه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر درباره مقرری PRINCE MERID BEYENE نوه امپراطور فقید اتیوپی، چک شماره 814463 به مبلغ دویست و پنجاه و هشت هزار و چهارصد (400 /258) ریال هم ارز ریالی دو هزار پوند که در وجه امور مالی دربار شاهنشاهی صادر گردیده است به پیوست ایفاد می‌گردد.
با عرض احترام منوچهر آگاه
وزیر مشاور در امور اجرایی
*****
شماره: 83 ـ 1 ـ 200/ م تاریخ: 6 /9 /2536
جناب آقای محمدجعفر بهبهانیان
معاون دربار شاهنشاهی
پیرو نامه شماره 83 ـ 1 ـ 200/ م مورخ 22 /8 /2536 فتوکپی نامه شماره 19 ـ 230/ م مورخ 2 /9 /2536 جناب آقای منوچهر آگاه وزیر مشاور در امور اجرایی و چک شماره 814463 مورخ 2 آذر ماه 2536 بانک مرکزی ایران به مبلغ 400 /258 ریال (دویست و پنجاه و هشت هزار و چهارصد ریال) هم ارز ریال دو هزار پوند مقرری PRINCE NERID BEYENE نوه امپراطور فقید اتیوپی به پیوست ارسال می‌شود.
خواهشمند است دستور فرمایید مبلغ این چک را به نحو مقتضی به مقصد آن حواله نمایند.
امیرعباس هویدا
چک به حساب جاری 2501 منظور شد.
*****
شماره: 2 ـ 1 ـ 900/ م تاریخ: 14 /12 /2536
جناب آقای عباسعلی خلعتبری وزیر امورخارجه
گزارش شماره 6968/ دب مورخه 30 /11 /2536 منضم به عریضه مورخه 31 ژانویه 1978 آقای: DEDJAZMATCH ZEWDE GABRE- SELLASSIE وزیر امورخارجه اسبق اتیوپی از شرف عرض گذشت و اوامر مطاع مبارک ملوکانه به این شرح شرف صدور یافت و به جناب آقای نخست‌وزیر و جناب آقای وزیر دربار شاهنشاهی ابلاغ شد:
«دولت و وزیر دربار مطالعه کنند چه می‌شود کرد.»
فتوکپی نامه مورخ 31 ژانویه 1978 نامبرده به پیوست ارسال می‌گردد.
رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی
*****
تاریخ: 15 /12 /2536
موضوع: عریضه وزیرخارجه اسبق اتیوپی به پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر
آقای DEDJAZMATCH ZEWDE GABRE- SELLASSIE وزیر امورخارجه اسبق اتیوپی اظهار می‌دارد نظر به اینکه در حال حاضر قیم شش نوه مرحوم هایله سلاسی می‌باشد و با احتساب خانواده شخص خود سرپرستی یازده نفر را به عهده دارد و منزل فعلی وی کفایت نگهداری از این عده را نمی‌کند، اجباراً باید به محل بزرگتری نقل مکان نماید. بهای منزل جدید 125 هزار دلار بوده که با پرداخت 35 هزار دلار پیش مازاد را می‌تواند به اقساط بپردازد. مسئله اینجاست که نامبرده سی و پنج هزار دلار اولیه را ندارد و از این‌رو از اعلیحضرت همایونی استدعای بذل مساعدت نموده است.
مراتب از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه گذشته اوامر مطاع مبارک همایونی چنین شرف صدور یافته است:
«دولت و وزیر دربار مطالعه کنند چه می‌شود کرد.»
*****
شماره: 1008 ... تاریخ: 29 /12 /2536
بکلی سری ـ مستقیم است
خیلی خیلی محرمانه برای بررسی اطلاع شخص جنابعالی است.
جناب آقای هویدا نخست‌وزیر
حسب‌الامر مبارک شاهنشاه آریامهر از آبان ماه 1352 ماهیانه مبلغ ـ 000 /20 لیره و ـ 000 /20 دلار برای پادشاه سابق یونان حواله که جمع آن تا پایان سال 1352 طبق صورت ضمیمه بالغ بر ـ 500 /600 /22 ریال گردیده است.
خواهشمند است دستور فرمایید مبلغ فوق را چک در وجه امور مالی دربار شاهنشاهی صادر و ارسال فرمایند. ضمناً امر و مقرر فرمودند: ماهیانه علاوه بر ده هزار دلاری که برای پادشاه سابق افغانستان حواله می‌گردد ده هزار دلار دیگر در اختیار امور مالی دربار شاهنشاهی بگذارد تا برای پادشاه سابق یونان حواله گردد و بعد از این هم مقرر فرمودند که به ماهیانه یاد شده سابق افغانستان مبلغ 950 دلار اضافه گردد. با این ترتیب در اجرای اوامر مطاع مبارک شاهنشاه آریامهر مقرر فرمایند همه ماهه هم ارز ـ 20950 دلار به شرح فوق در اختیار امور مالی دربار شاهنشاهی گذارده شود تا به مصرف مقرر برسانند. ضمناً اوامر مبارک شاهنشاه آریامهر شرف صدور یافت که یک دستگاه اتومبیل از پادشاه سابق افغانستان به مبلغ ـ 8056 دلار خریداری که ضمن نامه شماره 4 ـ 170/ م به استحضار آن جناب رسید که مقرر فرمایند هم ارز ریالی آن به امور مالی دربار شاهنشاهی پرداخت گردد. این اتومبیل فعلاً در اختیار سفیر شاهنشاه آریامهر در رُم است.
علاوه بر این مقرر فرمودند که خانه‌ای در رُم به مبلغ یک میلیون و نیم تومان برای ایشان خریداری که جزو مخارج سال 1353 خواهد آمد در پایان صورت ریز وجه ارسالی جهت پادشاه افغانستان برای استحضار از آن جناب به ضمیمه ارسال می‌گردد.
وزیر دربار شاهنشاهی
*****
کشف تلگراف رمز به نمایندگی شاهنشاهی ایران ـ نیویورک
جناب آقای امیرعباس هویدا ـ وزیر دربار شاهنشاهی
3ـ 48 ـ 800/م ـ تا آنجا که میسر بود تحقیق به عمل آمد وضع مالی GABRE SELASSIE چندان رضایت‌بخش نمی‌باشد.
فریدون هویدا
31 ـ 8 /1 /2537
پی‌نوشت‌ها:
[1] . یادداشت‌های اسدالله علم، به کوشش علینقی عالیخانی، جلد 5، ص 553.
[2] . همان، ج 4، ص 187.
[3] . همان، ص 22 و 321.
[4] . همان، ص 130.
[5] . زنان دربار به روایت اسناد ساواک، کتاب 5، فرح پهلوی، ج 2، مرکز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول، تهران 1388، ص 287. توجه شود که روزنامه مزبور با به کار بردن این کلمات خواسته است کنستانتین را تمسخر کند و مشاور و کارمند بودن او را دستمایه تمسخر قرار داده است و گر نه در واقعیت چنین چیزی اتفاق نیفتاده است.
تعداد مشاهده: 7339
